Chuyên khảo "Địa lí Hà Nội" thuộc mảng sách Địa lí trong "Tủ sách Thăng Long ngàn năm văn hiến", do GS. TS. Nguyễn Viết Thịnh là chủ biên. Các tác giả là những giáo sư, phó giáo sư là các chuyên gia đầu ngành thuộc Khoa Địa lí trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Khoa Địa lí trường Đại học Khoa học tự nhiên - Đại học Quốc gia Hà Nội và Viện Địa lí - Viện hàn lâm khoa học và công nghệ Việt Nam.

Chuyên khảo này gồm 21 chương được sắp xếp liên tục như sau:

Chương 1 khái lược về Địa lí hành chính Hà Nội, bạn đọc sẽ có được thông tin sinh động về sự thay đổi địa giới hành chính Hà Nội qua các thời kì lịch sử, đặc biệt là từ sau ngày Thủ đô được giải phóng, gắn với các định hướng chiến lược phát triển kinh tế- xã hội từng thời kì, nâng cao vị thế Thủ đô. Hà Nội có tài nguyên vị thế đặc sắc, từ vị thế địa chính trị đến vị thế địa lí tự nhiên. Sự mở rộng liên kết vùng đã làm thay đổi và phát triển tài nguyên vị thế của Thủ đô, cũng như sự phát triển kinh tế dịch vụ, giao thông đô thị (giao thông đối nội) đang làm thay đổi sâu sắc tài nguyên vị thế chung, cũng như của từng bộ phận không gian của Hà Nội.

Từ chương 2 đến chương 9 là về Địa lí tự nhiên Hà Nội. Phần này mở đầu là những nhận định khái quát về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên, giúp bạn đọc có thể hình dung về các đặc điểm của môi trường tự nhiên Hà Nội ngày nay. Tiếp sau là các chương về các thành phần của môi trường tự nhiên Hà Nội: địa chất, địa mạo, khí hậu, thủy văn, các hệ sinh thái và kết thúc là về các cảnh quan thiên nhiên. Các đặc điểm cảnh quan làm nổi bật sự phân hóa môi trường tự nhiên, các chức năng cảnh quan và các định hướng sử dụng cảnh quan Hà Nội.

Địa lí tự nhiên Hà Nội được trình bày ở một chừng mực nhất định, như là lịch sử tự nhiên của lãnh thổ (địa chất - kiến tạo, các quá trình địa mạo), ở một chừng mực khác lại như các nguồn lực để phát triển, là hoàn cảnh tự nhiên mà trên đó các thế hệ cư dân đã tương tác, đã ứng xử để tạo nên không gian kinh tế- văn hóa Thủ đô.

Từ chương 10 đến chương 16 là về Địa lí dân cư và quần cư Hà Nội. Bạn đọc sẽ có dịp tìm hiểu sự thay đổi quy mô dân số gắn liền với các quá trình nhân khẩu học và thay đổi địa giới hành chính, những thay đổi của cơ cấu dân cư Hà Nội (cơ cấu sinh học, cơ cấu xã hội - nghề nghiệp...) và những tác động của cơ cấu này đến sự phát triển kinh tế - xã hội của thành phố.

Thăng Long - Hà Nội vôn có sức hấp dẫn lớn với người nhập cư. Từ thập niên 1980 trở lại đây, các luồng di cư trên đất Hà Nội và giữa Hà Nội với các địa phương khác trong cả nước càng diễn ra với cường độ cao hơn, phạm vi rộng hơn, có tác động rất sâu sắc đến các đặc điểm dân số học và sự phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô.

Những đặc điểm phân bố dân cư được trình bày gắn liền với các đặc điểm quần cư nông thôn và quần cư đô thị. Làng Hà Nội mang đặc trưng của làng đồng bằng Bắc Bộ đang biến đổi, cả về không gian cư trú, không gian sản xuất và không gian văn hóa, dưới tác động của đô thị hóa và hiện đại hóa.

Những vấn đề về đô thị hóa và quần cư đô thị ở Hà Nội được trình bày tuần tự: từ các giai đoạn đô thị hóa, sự phát triển của dân số đô thị, vị thế của đô thị Hà Nội trong hệ thống đô thị cả nước cho đến sự phát triển và thay đổi cấu trúc không gian đô thị Hà Nội từ năm 1954 trở lại đây. Môi quan hệ giữa đô thị trung tâm và các đô thị vệ tinh tạo ra mối quan hệ nông thôn - đô thị ở Hà Nội hiện tại và trong tương lai gần.

Trong phần này còn đề cập đến chất lượng cuộc sống của dân cư, thể hiện tập trung ở mức sống dân cư và mức độ tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản.

Từ chương 17 đến chương 21 là về Địa lí các ngành kinh tế. Mở đầu là khái quát về quá trình phát triển kinh tế Thủ đô từ 1954 trở lại đây. Một Hà Nội “một thời đạn bom, một thời hòa bình”. Một Hà Nội chuyển mình từ cơ chế quản lý kinh tế tập trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lí của Nhà nước. Một nền kinh tế Thủ đô sống động trong quá trình mở cửa, hợp tác và cạnh tranh. Các nội dung được trình bày từ công nghiệp, giao thông vận tải và viễn thông, thương mại và dịch vụ du lịch, nông nghiệp.

Nhiều vấn đề về tự nhiên, dân cư, kinh tế - xã hội Thủ đô có thể là lần đầu tiên được phân tích dưới góc độ địa lí. Thời đại của công nghệ và bùng nổ thông tin cho phép các tác giả tiếp cận được nhiều thông tin cập nhật, nhưng không phải lúc nào cũng đồng bộ và tương thích với nhau. Chính vì thế, việc suy ngẫm và sàng lọc thông tin, có tư duy phê phán trên các dữ liệu thu thập được làm cho các tác giả kì vọng cuốn chuyên khảo đem đến cho độc giả một vài cách nhìn mới, nhưng đồng thời cũng hàm chứa những rủi ro, nếu các nhận định ấy chưa đủ sâu sắc hay chưa đủ chính xác.

Các tác giả có mong muốn chuyên khảo này không dành riêng cho các nhà chuyên môn, các sinh viên đại học quan tâm đến các vấn đề của địa lí Hà Nội mà cho giới bạn đọc rộng rãi, những người yêu Hà Nội.